मनोगत: डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

नामाचा महिमा अगाध आणि शब्दातीत आहे. नामस्मरण करावे तेवढे थोडेच आहे. पण हे कळत असून सुद्धा पुरेसे वळत नाही. नामावरची निष्ठा आणि नामामधील प्रेम म्हणावे तसे वाढलेले नसल्यामुळे नामात रमून जाणे होत नाही आणि नामस्मरण अखंड चालत नाही. त्यात खंड पडतो!
पण ह्या दरम्यान पुष्कळदा कळत नकळत; नामाविषयी विचार मात्र चालू असतात. आजवर न जाणवलेले नामस्मरणाचे विविध कल्याणकारी पैलू नव्याने जाणवत जात असतात. अर्धवट जाणवलेले पैलू अधिक स्पष्ट होत जात असतात.
इतर सर्व बाबींप्रमाणे ह्यामागे देखील नामरूप असलेल्या सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य श्री. गोंदवलेकर महाराजांचीच प्रेरणा आहे. खरे सांगायचे तर; नामरूप असलेल्या त्यानी प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षपणे आणि अनेकानेक प्रकारे नामाचा शब्दातीत महिमा प्रगट करणे साहजिकच असल्यामुळे त्यांनी तसा तो प्रगट केला आहे आणि अजूनही करत आहेत!
पण आमच्यातल्या प्रारब्धवश त्रुटीमुळे आम्हाला जे प्रश्न पडतात आणि ज्या शंका येतात, त्यांची आम्हाला पटतील अशी उत्तरे जेव्हां मिळतात, तेव्हां नवीन शोध लागल्यासारखे वाटते! ही उत्तरे देखील त्यांच्या बोधवचनांमध्ये त्यांनी अत्यंत सोप्या आणि साध्या भाषेत पूर्वीच देऊन ठेवली आहेत! पण ती; त्यांच्या भाषेच्या सोपेपणामध्ये आणि साधेपणामध्ये लपल्यामुळे आणि कालानुरूप परिस्थिती बदलल्यामुळे ज्या नवनवीन समस्या तयार झाल्या त्यामुळे आम्हाला मिळत नव्हती वा कळत नव्हती!
नामाच्या महिम्याचा हा अंश जाणवण्याने मन हर्षभरित होते, मनामध्ये हुरूप येतो, मनाला विस्मय वाटतो आणि तो लिहून झाल्याशिवाय चैन पडत नाही! त्यामुळे, हे सारे पूर्वी कुणी लिहिलेले आहे की नाही, ह्या लिहिण्याने इतर कुणाला लाभ होईल की नाही; ह्यापेक्षा, नामाचा हा महिमा स्वत:का अधिक स्पष्ट होईल ह्या भावनेने, स्वत:च्या तो मनात घोळवता येईल ह्या तीव्र ओढीने आणि त्याचप्रमाणे तो मनामध्ये मावत नसल्याने नामाविषयीच्या लिखाणाला सुरुवात झाली! नामस्मरणात पुरेसे रंगून जाण्यापूर्वीच नामाचा हा अंशमात्र मला जाणवणे आणि तो लिहिला जाणे ही देखील सद्गुरुंचीच इच्छा आहे यात शंका नाही! किंबहुना, नामाची निष्ठा आणि नामाचे प्रेम येण्यासाठी आवश्यक असल्यामुळेच की काय सद्गुरुनी वर्षानुवर्षे करून घेतलेला हा गृहपाठ असावा! त्यातले असली अर्थातच त्यांचे आणि नकली ते माझे यात मुळीच शंका नाही!
म्हणूनच, जीवनातील इतर सर्व बऱ्यावाईट आणि योग्य-अयोग्य बाबींप्रमाणे हे आणि आत्तापर्यंत झालेले नामाविषयीचे अल्पसे लिखाण जसे आहे तसे; त्याबद्दल कोणताही दावा न करता मनापासून विनम्रपणे आणि कृतज्ञतापूर्वक सद्गुगुरुंच्या चरणी सादर समर्पण!

अनुभव नामस्मरणाचे: डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

विद्यार्थी: सर, नामस्मरणाचे अनुभव सांगा ना!
शिक्षक: प्राणवायू, अन्न, पाणी इत्यादींमुळे आपले शरीर आणि मन पूर्वार्धाच्या पातळीपर्यंत विकसित होतात. नामस्मरणाने ह्या विकासाची पुढची म्हणजेच उत्तरार्धाची पायरी साध्य होते.
विद्यार्थी: पण सर, तरी देखील काही ना काही अनुभव असतीलच ना?
शिक्षक: होय! असतात! नामस्मरणाने सम्यक विकास होत असताना मूलत: वासना, भावना, विचार आणि दृष्टीकोन प्रगल्भ होत जातात. परिणामी ज्याच्या त्याच्या प्रकृतीधर्मानुसार ही प्रगल्भता व सृजनशीलता; विचार, योजकता, साहित्य, कला, संगीत, नेतृत्व, संशोधन, व्यवस्थापन; अश्या विचिध क्षेत्रांत आविष्कृत होते.
विद्यार्थी: पण अध्यात्मिक अनुभवांचे काय?
शिक्षक: कधी मृत्युच्या जबड्यातून सुटका होणे, कधी अनपेक्षित यश मिळणे, कधी कल्पनातीत लाभ होणे, कधी बिकट समस्यांची उकल होणे, कधी उत्कट काव्य स्फुरणे, कधी असामान्य कार्य हातून घडणे; इत्यादी अनेक प्रकारे नामस्मरणाचे अनुभव येतात! संवेदनाशीलता, हळुवारपणा, सहिष्णुता, क्षमाशीलता, नि:पक्षपातीपणा, आत्मपरीक्षण इत्यादी अनेक अंगानी साधकाची वाढ होते. ही वाढ अर्थातच रोजच्या व्यवहारात साधक आणि त्याच्या आजूबाजूचे लोक अनुभवतात..
विद्यार्थी: ह्या साऱ्या अनुभवांमध्ये एकादी समान बाब असते का?
शिक्षक: होय! प्रत्येक अनुभवागणिक साधक; भ्रमाच्या पलिकडे आणि सत्याच्या जवळ जातो!
विद्यार्थी: आपले सद्गुरू श्री. ब्रह्मचैतन्य महाराज गोंदवलेकर काय सांगतात?
शिक्षक: त्यांच्या म्हणण्याचा आशय असा आहे की, अनुभवांच्या मागे लागू नये!
हे मला अगदी मनापासून पटतं! कारण, वरील प्रकारचे किंवा अन्य अनुभव निश्चितपणे, अमुक एका व्यक्तीमध्ये व अमुक एका वेळेला येतीलच असे सांगता येत नाही! मात्र, आमच्या सारख्या सामान्यांकडून नामस्मरण होणे व वाढत राहाणे हीच आपल्या सद्गुरूंची सर्वश्रेष्ठ कृपा आणि हाच नामस्मरणाचा सर्वश्रेष्ठ अध्यात्मिक अनुभव असं मला वाटतं!

जगाची सर्वश्रेष्ठ सेवा: डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

“तुमचा स्वत:चा आत्मसाक्षात्कार हीच तुमच्याकडून होऊ शकणारी जगाची सर्वश्रेष्ठ सेवा होय” असे श्री. रमण महर्षि म्हणाल्याचे वाचनात आले. नक्की खरे की खोटे माहीत नाही.

पण जर हे खरे असेल, तर ते मनाला पटते. शंका वाटत नाही. कारण आत्मसाक्षात्कार हीच जीवनाची सर्वश्रेष्ठ उपलब्धी आहे असे अगदी मनापासून वाटते.

पण आत्मसाक्षात्कार हा आम्हाला फक्त ऐकून किंवा वाचून माहीत आहे. फार तर तहानलेल्याने जशी तहानेवरून पाण्याची कल्पना करावी तशी आम्ही त्याची कल्पना करू शकतो!
मग आम्ही काय करावे? जगाची सेवा कशी करावी?
आमचे सद्गुरू श्री. ब्रह्मचैतन्य महाराज गोंदवलेकर यांनी त्याचे उत्तर पूर्वीच दिले आहे. ते म्हणतात, "गुरुकडून घेतलेले नाम, पावन करील जगास, हा ठेवावा विश्वास, राम कृपा करील खास."
आम्ही नामस्मरण (आत्मसाक्षात्काराचे सर्वांना शक्य आणि सुलभ असे साधन) अंगिकारावे आणि स्वत:ला कळत जाणारे नामाचे विश्वकल्याणकारी महत्व इतरांना सांगत जावे.

श्रीराम समर्थ!

नामस्मरणाची रीत: डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

विद्यार्थी: सर, एका जागी बसून नामस्मरण करणे अधिक श्रेयस्कर आहे का? असे नामस्मरण कसे वाढवता येईल?

शिक्षक: हा प्रश्न फारच छान आहे! माझ्या समजुतीप्रमाणे सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य श्री. गोंदवलेकर महाराज आपल्याकडून आपल्या प्रकृतिधर्माला योग्य अश्या पद्धतीने, आणि प्रमाणात त्यांच्या इच्छेप्रमाणे नामस्मरण आणि त्याचा प्रसार करून घेतात. त्याचप्रमाणे नामात गोडी वाढवितात आणि तज्जन्य सद्बुद्धीद्वारे सुयोग्य कर्म (स्वधर्म) देखील करून घेतात.

त्यांच्या कृपेने आपल्या नामस्मरणात आणि स्वधर्मात निश्चित आणि सुयोग्य अशी प्रगती होत जाईल. आपण जमेल तेवढे आणि जमेल तसे नामस्मरण करत राहायचे!

विद्यार्थी: धन्यवाद सर! मला उत्तर मिळाले!

अखंड नामस्मरण महात्म्य डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर
• अखंड नामस्मरण म्हणजे अमृतत्व; नामविस्मरण हा निर्जीवपणा
• अखंड नामस्मरण हेच पूर्णत्व; नामविस्मरण हे अपूर्णत्व
• अखंड नामस्मरण म्हणजे एकात्मता; नामविस्मरण हे विघटन
• अखंड नामस्मरण म्हणजे प्रगती; नामविस्मरण म्हणजे अधोगती
• अखंड नामस्मरण म्हणजे रोगप्रतिबंध, रोगमुक्ती आणि पुनर्वसन; नामविस्मरण म्हणजे अनिवार रोगटपणा
• नामस्मरण म्हणजे भ्रमातून विरक्ती व ईश्वर, सद्गुरू, नाम म्हणजेच अंतरात्म्याच्या सर्वकष इच्छेशी व सत्तेशी (सत्याशी) तादात्म्य; नामविस्मरण म्हणजे म्हणजे ईश्वर, सद्गुरू, नाम म्हणजेच अंतरात्म्याच्या सर्वंकष इच्छेशी व सत्तेशी (सत्याशी) प्रतारणा व भ्रमाशी तादात्म्य
• अखंड नामस्मरण हेच स्वातंत्र्य; नामविस्मरण ही गुलामी
• अखंड नामस्मरण म्हणजे सर्वश्रेष्ठ सत्कर्मरत असणे; नामविस्मरण म्हणजे सर्वश्रेष्ठ सत्कर्मभ्रष्ट असणे
• अखंड नामस्मरण म्हणजे सर्व अंतर्बाह्य विश्वाच्या अजरामर गाभ्याशी समरस होणे; नामविस्मरण म्हणजे सर्व अंतर्बाह्य विश्वाच्या नाशिवंत बाह्यांगाशी समरस होणे
• अखंड नामस्मरण म्हणजे कालातीत पूर्णत्वातील स्वस्थता; नामविस्मरण म्हणजे कालाधीन अपूर्णत्वातील अस्वस्थता