१६. भवसागरातून तरुण जाण्यासाठी भगवंताचे नाम आहे डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

श्री. सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज म्हणतात, “मनुष्यप्राणी भवसागरात गटांगळ्या खातो आहे; समुद्रातून तरुन जाण्यासाठी जशी नाव, तसे भवसागरातून तरुण जाण्यासाठी भगवंताचे नाम आहे”.

भवसागर म्हणजे काय?

पूर्वी भवसागर ही एक कपोलकल्पित बाब वाटत असे. कुठला भवसागर आणि कसचं काय? असं वाटत असे. पण आपला देह आणि मन हे खरोखरच महासागराप्रमाणे अथांग आहेत! आपल्या देहातल्या आणि मनातल्या असंख्य गुंतागुंतीच्या आणि वेगाने घडणाऱ्या आणि भंडावून सोडणाऱ्या घडामोडी खरोखरच वादळाप्रमाणे आहेत. परस्परविरोधी वासना, भावना, विचार आणि त्यांमधला गोंधळ हे नाकातोंडात जाणाऱ्या पाण्याप्रमाणे आहेत. जीव गुदमरून टाकणाऱ्या आहेत. त्यामुळे मनुष्यप्राणी भवसागरात गटांगळ्या खातो आहे हे अक्षरश: खरे आहे.

भवसागरात गुदमरून बुडताना तरुन जाणे अत्यंत महत्वाचे असते. कारण त्याशिवाय आत्मज्ञानाचा प्राणवायू मिळू शकत नाही! आत्मज्ञान म्हणजेच भक्ती. आत्मज्ञान म्हणजेच शाश्वत समाधान. ह्यालाच गुरुभेट म्हणतात. प्राणवायूशिवाय प्राणी जसा तळमळतो, त्याचप्रमाणे आत्मज्ञान, भक्ती, शाश्वत समाधान म्हणजेच गुरुभेटीच्या अनुभवाशिवाय साधक तळमळतो.

म्हणून समुद्रातून तरुन जाण्यासाठी जशी नाव तसे भवसागरातून तरुन जाण्यासाठी भगवंताचे नाम आहे, हे देखील शब्दश: खरे आहे. कारण अश्या तऱ्हेने तरुनच साधकाला त्याची तळमळ शांत करणारा आत्मज्ञानाचा प्राणवायू मिळू शकतो. समुद्रातून बाहेर येताना माणूस नाव मागे सोडतो. पण भवसागरातून बाहेर येताना साधक मात्र नामरुपी नाव आपल्याबरोबरच घेतो. किंबहुना तो नाममयच होतो!

सर्व महान संतांनी आणि आपल्या सद्गुरुनी कोणतीही पूर्व अट न ठेवता नामस्मरणाची भक्कम नौका आपल्यासाठी खुली केली आहे! त्यामुळे, आपण कितीही पतित असलो तरी धास्तावून जाता कामा नये. आजूबाजूच्या आप्त- स्वकीयांनी कळत नकळत त्यांच्या देहबुद्धीपायी नामस्मरणाला नावे ठेवली, आपल्याला दुषणे दिली, आपला पाणउतारा केला, अडचणी दाखवून नाउमेद केले, ज्ञान व कर्मकांडाचा बाऊ करून भीती घातली; तरी आपल्या देहबुद्धीपायी आपण विचलित होता कामा नये. नाउमेद होता कामा नये. नामस्मरण सोडता कामा नये.

आपण कितीही दुबळे असलो, कितीही पतित असलो आणि वादळे कितीही भीषण आणि रौद्र असली तरी धीर सोडता नये! सद्गुरुकृपेने मिळालेली नामाची अतिभक्कम आणि सुरक्षित नौका; चिकाटीने नामस्मरण करीत कोणत्याही परिस्थितीत सोडता कामा नये! नामस्मरणाच्या ह्या नौकेतूनच आपण शाश्वत समाधानाच्या पैलतीराला नक्की पोचू!

१४. नेहमी सावध असावे डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

श्री. सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज म्हणतात, “ मान अपमान जगतात I ते मूळ कारण झाले घातासI तेथे राहावे सावधI वृत्ति करुनिया स्थिरII”, “वृत्ति शांत होणे हाच नामाचा अनुभव आहे. नेहमी सावध असावे. आणि उर्मिच्या आहारी जाऊ नये. उर्मी आवरली पाहिजे” आणि “जेथे आळस माजला तेथे परमार्थ बुडाला”.

पण नेहमी सावध असावे हे आपल्याला नकोसे वाटते. कारण, आम्हाला सावधानता म्हणजे आमच्या आळसामध्ये व्यत्यय वाटतो! आळसापुढे आम्हाला दुसरे काहीही सुचत नाही आणि नको असते! कारण आळस आपल्या नसानसामध्ये भरलेला असतो! हाडीमांसी खिळलेला असतो! किंबहुना, आपण आळसरूपच बनलेले असतो!

पण असे असले तरी आपले आयुष्य आणि परिस्थिती तर सतत आणि वेगाने बदलत असते! काळाला आपण थांबवू शकत नाही! बदल आपण टाळू शकत नाही! उलट, आळसापायी बेसावध असल्यामुळे आपला संकुचितपणा तसाच राहिलेला असतो, “हवे-नको”पण असते, हेकेखोरपणा तसाच असतो आणि यामुळे जे आहे त्यात आम्हाला समाधान नसते! अश्या असमाधानातून तयार झालेली पोकळी आयुष्याच्या अखेर आपल्याला खायला येते! एका बाजूला आशा आणि हवे-नकोपण प्रचंड आणि दुसऱ्या बाजूला क्षमता मात्र संपलेली अशी आपली असहाय्य आणि दयनीय अवस्था झालेली असते. जेथे आळस माजला तेथे परमार्थ बुडाला म्हणजे हेच!

गुरुकृपेने सतत नामस्मरण होऊ लागले की हळु हळु आळस कमी कमी होऊ लागतो. आपण सावध होऊ लागतो. सावध राहणे आणि उर्मी आवरणे आपल्या अंगवळणी पडू लागते. ह्या सावधपणामुळे; आळसांची आवड कमी होऊ लागते. आळस आपल्या हिताच्या आड येतो आहे हे कळू लागते. आपला संकुचितपणा हाव वाढवतो हे लक्षात येउ लागते. आपला क्षुद्र अहंकार आपल्याला प्रत्येक बाबतीत तक्रार करायला भाग पाडतो आहे हे ध्यानी येऊ लागते! अधिकाधिक प्रसंगांमध्ये आपल्याला स्वत:चे अकर्तेपण आणि रामाचे कर्तेपण जाणवू लागते. ह्या जाणीवेमुळे आयुष्यात येणाऱ्या अप्रिय प्रसंगांमध्ये, संकटांमध्ये, नुकसानीमध्ये; स्वत:ला, इतरांना आणि परिस्थितीला दोष देण्यापूर्वी आपल्याला “राम कर्ता” ह्याची आठवण होते आणि आपले समाधान भंगणे कमी होते!

ह्यामुळे आहे त्या परिस्थितीत आपले नामस्मरण टिकू लागते आणि वाढू लागते! आश्चर्याची बाब म्हणजे आपल्या लक्षात येऊ लागते की हीच ती स्थिती जिच्यामध्ये स्वत:, इतर आणि परिस्थिती यांच्यामधल्या; खऱ्या सुधारणेची ईश्वरी प्रक्रिया अनुस्यूत असते!

१२. नाम घेणाऱ्याचे राम कल्याण करतो डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

श्री. सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज म्हणतात, "वाटेल ते झाले तरी भगवंताचे नाम सोडू नका, नाम घेणाऱ्याचे राम कल्याण करतो हे माझे सांगणे शेवटपर्यंत विसरू नका."

वाटेल ते झाले तरी भगवंताचे नाम सोडू नका असे; सद्गुरू का म्हणतात?

कारण नामस्मरण चालू असले तरी, आपले शरीर, मन आणि परिस्थिती सतत आणि वेगाने बदलत असते. अश्या बदलत्या परिस्थितीत क्षणोक्षणी काय होते आहे आणि काय हवे आहे हे कळत नाही! एवढेच नव्हे तर आपल्याला काही कळत नाही हे देखील कळत नाही! बदल नको म्हणून, सतत होत असलेला बदल टाळता येत नाही आणि बदल हवा म्हणून हवा तो बदल घडवताच येतो असेही नाही! बरं हवा तो बदल घडला, तरी पुन्हा तो नकोसा होतो आणि पुन्हा आपण अस्वस्थ ते अस्वस्थच राहतो!
अश्या वेळी आपण संकुचित बनलेले असल्यामुळे संकुचित स्वार्थ गोंजारणाऱ्या, चुचकारणाऱ्या आणि पोसणाऱ्या बाबींना आपण घट्ट धरून बसलेले असतो! त्यामुळे या बाबी आपल्यापाशी तश्याच सुरक्षित राहतात! पण ज्यातून संकुचित स्वार्थ जपला जात नाही अश्या गोष्टींकडे मात्र आपले दुर्लक्ष होते आणि त्या आपल्या स्मरणातून जाऊ शकतात. संकुचित स्वार्थ न जपणारी सर्वात महत्वाची गोष्ट म्हणजे भगवंताचे नामच! तेच प्रथम आपल्याकडून सुटण्याचा आणि आपण विस्मरणाच्या गर्तेत जाणाचा संभव असतो!

अश्या वेळी आपल्याला विस्मरणरुपी मृत्युच्या गर्तेतून बाहेर काढण्यासाठी सद्गुरूंनी निव्वळ कृपाळूपणे नव्हे तर अगदी कळवळून पुढे केलेला मदतीचा हात म्हणजे सद्गुरूंचे हे सांगणे आहे!
“नाम घेणाऱ्याचे राम कल्याण करतो” म्हणजे काय?

आपले मन उथळ आणि संकुचित असल्यामुळे कल्याण याचा अर्थ केवळ बाह्य परिस्थिती सुधारणे असा वाटतो. पण बाह्य परिस्थिती ही प्रारब्धानुसार ठरत असते आणि खरे म्हणजे ती बाधत नाही. त्यामुळे केवळ बाह्य आणि दृश्य परिस्थितीवरून कल्याण – अकल्याण ठरत नाही! पण आपण हे सत्य लक्षात न घेता केवळ बाह्य व दृश्य परिस्थिती मनाप्रमाणे बदलली नाही की नामावरचा विश्वास गमावतो! हे टाळण्यासाठी कल्याण याचा अर्थ नीट समजायला आणि आंत भिनायला हवा!

कल्याण याचा अर्थ; अपूर्ण, संकुचित आणि भ्रामक अस्वस्थतेतून पूर्ण, उदात्त आणि शाश्वत स्वस्थतेकडे, समाधानाच्या स्थितीत जाणे आणि अश्या शाश्वत स्वस्थतेला व समाधानाला पूरक असे कार्य; जीवनाच्या ज्या क्षेत्रात (शिक्षण, आरोग्य, राजकारण, संरक्षण, समाजकारण, व्यापार, उद्योग, चित्रकला, संगीत, नाटक, सिनेमा इत्यादी) आपण वावरत असू त्या क्षेत्रात आपल्याकडून घडणे!
नाम घेणाऱ्याचे राम कल्याण करतो ते हे असे!

१०. देवाची (खरी) कृपा डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

श्री. सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज म्हणतात “देवाची ज्याच्यावर कृपा आहे त्याला तो पोटापुरता पैसा देतो, पण ज्याची परीक्षा पाहायची त्याला भगवंत जास्त पैसा देतो”.

आपल्यातल्या बहुतेकांना तर याच्या उलट वाटत असते! आपला समज असा असतो की जेवढा पैसा जास्त मिळेल, तेवढे आपण जास्त सुख मिळवू शकतो! त्यामुळे गडगंज पैसा मिळणे हेच भाग्याचे लक्षण आणि हीच देवाची कृपा असेच आम्हाला वाटत असते! अगदी मनापासून विचार केला तरी, पोटापुरत्या पैशाने सुख मिळू शकत नाही आणि म्हणून गरीबी हा शापच आहे असेच आम्हाला वाटत असते!

मग खरं काय? सद्गुरू की आपण?

उत्तर सोपं आहे!

पण सद्गुरूंच्या अनंत, परिपक्व आणि नि:पक्षपाती सर्वज्ञतेचा अभिप्राय असा की “जास्त पैसा” मिळाला की आपण भरकटू शकतो! आपल्या आकांक्षा वाढतात, वासना भडकतात, इर्षा उसळते, काळजी पोखरते, असंतोष खदखदू लागतो! ह्या सर्व बाबी सुख द्यायचे सोडाच, समाधानाच्या आडच येतात! जास्त पैशामुळे अश्या तऱ्हेने आपली अस्वस्थता वाढते. असमाधान वाढते. ह्या सर्व बाबी नियंत्रणात ठेवणे ही अत्यंत कठीण आणि कसोटीचीच बाब असते! भल्याभल्याना जास्त पैशामुळे स्वत:वर नियंत्रण ठेवणे अशक्य होते! अनेक छंद, व्यसने आणि हितशत्रू यामुळे संकटे वाढतात!
जास्त पैशामुळे आपण सहज मार्गभ्रष्ट होऊ शकतो आणि रसातळाला जाऊ शकतो!

उलट पोटापुरता पैसा मिळाला तर आपल्या वासना आणि हाव ह्यांच्यावर आणि स्वैराचारावर आपसूक बंधने येतात! सुरुवातीला ही बंधने त्रासदायक वाटली तरी, नामस्मरणाची जगोडी वाढण्यासाठी ह्या बंधनांचा आपल्याला फायदाच होतो!

म्हणूनच सद्गुरू म्हणतात तेच खरे आहे! पोटापुरता पैसा मिळणाऱ्या आपल्यातल्या बहुसंख्यांवर देवाची कृपा आहे!

८. आपली वृत्ति सारखी बदलत आहे डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

श्री. सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज म्हणतात, “आपली वृत्ति सारखी बदलत आहे आणि जगही सारखे बदलत आहे. त्यामुळे अमुक परिस्थितीमुळे सुख आणि अमुक परिस्थितीमुळे दु:ख होते हे वाटणे खरे नव्हे. कारण ते सुखदु:ख अस्थिर असते.”

ह्या शिकवणीचे महत्व काय आहे?

आपल्याला प्रत्येक परिस्थिती ही त्या त्या वेळी कायमचीच आहे असे वाटते. त्याचप्रमाणे आपल्याला जे वाटते तेच १०० टक्के सत्य आहे असे आपल्याला वाटते. यामुळे सुख आणि दु:ख देणारी परिस्थिती आपल्या अपेक्षेच्या विपरीत बदलली की आपल्या मनाला जोरदार धक्के बसतात आणि मनाची घालमेल होते! त्यामुळे कायम आपल्या मनात एक प्रकारची हुरहूर राहते. आपल्याला, आहे त्यापेक्षा काही तरी भव्य-दिव्य आणि रोमांचक घडवावे किंवा घडावे असे वाटत असते आणि आपल्यां मनाप्रमाणे घडले नाही की आपल्याला वाईट वाटत असते. म्हणूनच समाधान मिळवण्यासाठी आपल्याला सद्गुरूंची शिकवण नीट समजून घ्यायला हवी.

आज आपल्याला जे जग दिसते ते क्षणोक्षणी बदलत असल्यामुळे आणि आपले शरीर आणि मन देखील बदलत असल्यामुळे आपले “वाटणे” देखील बदलत असते! त्याचप्रमाणे, आपल्याला जे काही बरे-वाईट वाटत असते, ते मुळात ईश्वरेच्छेने (म्हणजेच गुरुच्या इच्छेने) “वाटत” असते. तसेच, जगाला काय “वाटावे” हे देखील मुळात ईश्वरेच्छेनेच ठरत असते! आपण जे बरे-वाईट वागतो, ते ईश्वरेच्छेनेच वागतो आणि इतरांनी काय करावे, कसे करावे आणि केव्हा करावे हे देखील ईश्वरेच्छेनेच ठरत असते!
वास्तविक पाहता, आपण आणि जग; दोन्हीही आपल्या कल्पनेच्या पलिकडे, आपल्या मनाच्या वेगाहून अधिक वेगाने आणि आपल्या बुद्धीपेक्षा अधिक अचूकपणे; ईश्वरेच्छेने “सुधारत” असतात! आपण आणि आपल्या कल्पना स्थूल असल्यामुळे, आपल्याला ह्या सत्याचा म्हणजेच “राम कर्ता” ह्या सत्याचा विसर पडत असतो आणि आपण पुन्हा पुन्हा अस्वस्थ होत असतो! तडफडत असतो.

नामस्मरण करता करता हळूहळू, पण निश्चितपणे आणि अधिकाधिक स्पष्टपणे समजते की आपले आकलन, आपली मते, आपल्या कल्पना, आपली आवड आणि आपली बुद्धी ईश्वरेच्छेशी म्हणजेच सद्गुरुंच्या इच्छेशी जशी तद्रूप होत जाते तसे आपण अधिकाधिक स्वस्थ आणि समाधानी होत जातो!