नामाची सत्ता! डॉ. श्रीनिवास जनार्दन कशाळीकर

विद्यार्थी: पुष्कळदा असा प्रश्न पडतो, की कुंभ मेळ्यामधील साधू सरकारच्या सहानुभूतीवर अवलंबून असतात. जर ते सत्याचे पुजारी असतात, तर मग त्यांच्याकडे एवढे सामर्थ्य का नसते? सत्यमेव जयते असे म्हणण्याला काय अर्थ आहे? खरी सत्ता कुणाकडे असते? त्यांच्याकडे की सरकारकडे?

शिक्षक: कुंभ मेळ्यातील साधक आणि साधू; सत्याचे पुजारी असतात, पथिक असतात. ते साक्षात्कारी असतात असे नव्हे. पण म्हणून सरकारच्या हातात सत्ता असते असे थोडेच आहे?
आपल्यापैकी काहीजणांनी राष्ट्रपतींचे निवासस्थान, पंतप्रधानाचे निवासस्थान, लोकसभा, इतर शासकीय कार्यालये इत्यादी सत्तेची केंद्रे पाहिली असतील. पण बाहेरून कितीही बडेजाव आणि भपका दिसला तरी त्या सत्ताकेंद्रामध्ये खरी सत्ता कुणाची चालते? ज्यांना आपण सर्वसत्ताधीश समजतो त्यांची? ते खरोखर सर्वसत्ताधीश असतात का?

राष्ट्रपती, पंतप्रधान आणि इतर उच्चपदस्थांचे देह, त्यांची बुद्धी, त्यांचे विचार, त्यांच्या कल्पना, त्यांचे मन, त्यांच्या वासना हे सारे त्यांच्या अधीन असते का? त्यांची सत्ता त्यांच्या स्वत:च्या विचारांवर, भावनांवर आणि वासनांवर तरी चालते का? नाही! रोग, अपघात, वृद्धत्व, मृत्यू इत्यादिंवर त्यांची सत्ता चालते का? त्यांच्या शरीरातील हजारो प्रक्रियांवर त्यांचे नियंत्रण असते का? नाही! समाजातील वेगवेगळ्या प्रथा, रूढी, परंपरा, रीतिरिवाज किंवा एकूण समाजाच्या सामुहिक भावना, त्यांचे उद्रेक, समाजाचे आचार, यांवर त्यांचा अंमल चालतो का? नाही! भूकंप, वादळे, महापूर, दुष्काळ यांवर त्यांचा अंमल चालतो का? नाही! पृथ्वीबाहेरील विश्वात घडणाऱ्या असंख्य घडामोडींवर त्यांचे नियंत्रण असते का? नाही!
मग आपल्यावर, आपल्या सर्वांवर आणि ह्या अखिल विश्वावर कुणाची सत्ता चालते?

जे चैतन्य अजरामर आणि सर्वान्तर्यामी आहे त्याच्या जननीची! ही विश्वाची गुरुमाऊलीच व्यावहारिक दृष्ट्या भिन्न अशा वेगवेगळ्या रुपांनी आपल्याला पाळते, पोसते, सांभाळते आणि सर्वार्थांनी नियंत्रित करते!

नामस्मरण करता करता आपला संकुचित स्वार्थ कमी कमी होत जातो पण खूप खूप आणि अजरामर समाधान देणारा महान स्वार्थ साधतो! म्हणून ह्या मार्गाला परमार्थ मार्ग म्हणतात! ही सारी लीला चैतन्यसत्तेनेच घडून येते!

नामरूप असलेल्या आपल्या गुरुमाउलीशी अशा तऱ्हेने झालेल्या समाधानरूप समरसतेमध्ये समजते की; सदा सर्वदा आणि सर्वत्र; केवळ आपल्या गुरूची, ईश्व्रराची, अंतरात्म्याची,

परमात्म्याची, आंतरिक चैतन्याचे म्हणजेच नामाची ईच्छा आणि सत्ताच काम करते! यालाच आपण राम कर्ता असे म्हणतो