Previous   Next

अवघें जगचि महासुखें l दुमदुमित भरलें ll ज्ञानेश्वरी,९.२००.
: डॉ. श्रीनिवास जनार्दन कशाळीकर

विद्यार्थी: कुंभ मेळ्याच्या निमित्ताने आपल्या समाजात किती भिन्न भिन्न परंपरा आहेत याची जाणीव होते. जगभरामध्ये तर अशा किती तरी विभिन्न परंपरा असतील! इतक्या वैविध्यपूर्ण समाजघटकांना उचित न्याय मिळावा आणि सर्वांचे जीवन जास्तीत जास्त उन्नतीपर व्हावे; यासाठी सध्याचे कायदे आणि नियम समयोचित आणि पुरेसे आहेत का?

शिक्षक: जगभरात सध्या काही आंतर्राष्ट्रीय कायदे समान आहेत. पण वेगवेगळ्या देशांमध्ये वेगवेगळे कायदे देखील आहेत. भारतातल्या वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये देखील अनेक वेगवेगळे कायदे आहेत. याशिवाय सरकारी खात्यांमध्ये आणि वेगवेगळया संस्थांमध्ये त्यांचे त्यांचे वेगवेगळे नियम असतात.
पूर्वग्रहदूषित बुद्धीने तयार केलेले आणि तर्कदुष्टपणे, गचाळपणे किंवा क्लिष्टपणे मांडणी केलेले कायदे व नियम मोडण्याचे प्रयत्न आणि प्रकार वाढतात. हे भारताच्या स्वातंत्र्यपूर्व काळात घडले होते आणि आजही; घडते आहे. आज वेगवेगळ्या देशांदरम्यान आंतर्राष्ट्रीय कायदे व नियम; याबाबतीत मतभेद आणि संघर्ष होत आहेत आणि आंतरराष्ट्रीय कायदे व नियम मोडण्याची प्रवृत्तीही प्रबळ होते आहे.
असे होऊ नये यासाठी; आंतरराष्ट्रीय कायदे व नियम सर्वकल्याणकारी होणे अत्यावश्यक आहे. ते तसे व्हावेत; यासाठी केवळ तीव्र बुद्धी असून उपयुक्त ठरत नाही. कारण ती कुटिल असली तर उलट अन्यायकारक आणि विनाशकारी ठरते.
कोणतेही कायदे बनवताना; सर्वप्रथम; पूर्णपणे निस्पृह, पूर्वग्रहविरहित आणि विश्वकल्याणकारी दृष्टी असणे अत्यावश्यक आहे. त्यानंतर, ह्या दृष्टीला अचूकपणे प्रकट करण्यासाठी उत्तम भाषाज्ञान आणि तर्कसंगत बुद्धी असणे गरजेचे आहे. हे असेल तरच कायदे किंवा नियम अचूक बनतात. त्यांचा हेतू आणि मांडणी सर्वांचे कल्याण साधणारी असल्याने बव्हंशी प्रभावी ठरते. कायदे मोडण्याचे प्रयत्न आणि प्रकार कमी होतात. यामुळे समाजाची केवळ भौतिक प्रगती नव्हे तर सर्वंकष उन्नती होते. समाजाचे सर्व घटक समृद्ध आणि प्रगल्भ होऊ लागतात.
आज बुद्धी आहे. शब्द ज्ञान आहे. पण आंतर्राष्ट्रीय कायदे व नियम बनवणाऱ्या लोकांची दृष्टी आणि बुद्धी आजच्यापेक्षा कितीतरी शुद्ध, पूर्वग्रहविरहित आणि निस्वार्थी होण्याची मात्र तीव्र गरज आहे!
याचसाठी श्री. ज्ञानेश्वर महाराजांपासून ते कबीरापर्यंत; आणि संत श्री. नामदेवापासून ते सद्गुरु श्री गोंदवलेकर महाराजांपर्यंत; सर्वांनी नामस्मरणाचे महत्व पुन्हा पुन्हा उद्घोषित केले आहे! ज्ञानेश्वर महाराज म्हणतात,
ऐसे माझेनि नामघोषें l नाहीं करिती विश्वाची दु:खें ll
अवघें जगचि महासुखें l दुमदुमित भरलें ll ज्ञानेश्वरी,९.२००.

विस्मयकारक प्रकार : डॉ. श्रीनिवास जनार्दन कशाळीकर

विद्यार्थी: सर, कुंभ मेळ्यामध्ये जसे विस्मयकारक प्रकार बघायला मिळतात तसेच नामस्मरण करणाऱ्याला देखील अनुभवायला मिळतात का?

शिक्षक: होय, मिळतात! माझाच अनुभव सांगतो!
त्या दिवशी मी अतिशय अस्वस्थ होतो. अस्वस्थतेचे कारण समजत नव्हते. रात्री नऊ-साडेनऊचा सुमार असेल. नेहमीची औषधे घेऊन मी अंथरुणावर पडलो होतो. झोपायला अजून पुष्कळ वेळ होता.
हळू हळू माझी अस्वस्थता वाढू लागली. जीव घाबरा झाला. बघता बघता डोळ्यासमोर अंधारी येऊ लागली. तोंडाला कोरड पडू लागली. हात-पाय चाचपून पाहिले तर हात-पाय थंडगार पडताहेत असे जाणवले. क्षणात मी खोल खोल अंधाऱ्या गर्तेत जातो आहे असे वाटू लागले. दुसऱ्याच क्षणी माझे देहभान हरपू लागले आणि माझी जाणीव नष्ट होत चालली. आता मात्र जे घडत होते, ते माझ्या शक्तीच्या आणि नियंत्रणाच्या पलिकडे होते! शुद्धीत राहण्याची प्रतिक्षिप्त क्रिया; अक्षरशः जीवाच्या कराराने आणि मोठ्ठ्या कष्टाने माझ्याकडून घडत होती. अखेर सगळे लटके पडले आणि मी मृत्यूच्या त्या गर्तेत वेगाने बुडू लागलो. सर्व काही नष्ट होत असल्याची; सर्वस्व गमावण्याची ती भयंकर जाणीव हृदयाच्या ठिकऱ्या ठिकऱ्या उडवणारी होती. मी केविलवाणा झालो. पार हरलो. त्या क्षणी; “आता सर्व संपले” असे वाटत असतानाच पुढच्या क्षणी कुठून आणि कसे माहीत नाही; पण अचानक रामनाम मनात आले.
त्या क्षणी प्रेरणा झाली, “उठून साखर खा!” मी कसाबसा उठलो आणि पलंगापाशी ठेवलेला साखरेचा डबा मोठ्ठ्या मुश्किलीने उघडून साखर घेऊन तोंडात भरली. तोंड कोरडे झाल्यामुळे मोठ्ठ्या कष्टाने चावून चावून आणि बाजूला ठेवलेले पाणी पिऊन कशीबशी मी ती घश्याखाली घातली! जेवढ्या वेगाने मी अंधाऱ्या गर्तेत बुडत होतो, तेवढ्याच वेगाने मी देहभानावर आलो!
प्रथम वाटला तसा तो हृदयविकाराचा तीव्र झटका नसून; तो रक्तातील साखर कमी होण्याचा जीवघेणा अनुभव होता!
त्यापूर्वी मी रामनामाबद्दल खूप वाचले होते व ऐकले होते. अनेकदा; प्रेतयात्रेमध्ये “राम नाम सत्य है” असे म्हणत चाललेले लोक पाहिले होते. तसेच अमुक एक मनुष्य मेला; हे सुचवण्यासाठी “उसका राम नाम सत हुआ” असे म्हटलेले देखील ऐकले होते.
पण मृत्यू म्हणजे काय; आणि राम नाम अजरामर असते, संजीवक असते आणि राम नामाची सत्ता सार्वभौम असते; याचा किंचितसा का असेना पण खरा अर्थ मला त्या दिवशी कळला!

Previous   Next