३. आंधळ्याने पाणी भरावे तसे नाम घ्यावे :डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

श्री. सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज म्हणतात, "आंधळ्याने पाणी भरावे तसे नाम घ्यावे. भांडे भरले किती आणि रिकामे किती, हे त्याला समजत नाही. तो भरतच राहतो. तसे नाम सतत घेत राहावे. देहाच्या कणाकणातून नामाचा ध्वनी केव्हाही यावा इतके नाम घ्यावे. सुरुवातीला रामनाम असे मुरले की पुन्हा जास्त लक्ष द्यावे लागत नाही. आपोआप देहाचे सारे कण नामजप करतात."

हे अगदी साधे व सहज सांगणे किती पराकोटीचे सत्य आहे याची सहजासहजी कल्पना येत नाही!

स्वत:ला आंधळे समजणे फारच नकोसे वाटते! अहंकार आड येतो! शिवाय, रोजच्या व्यवहारातल्या अनुभवाप्रमाणे अमुक किंमत दिली की अमुक वस्तू मिळते तशी अमुक एवढे नाम घेतले की अमुक परिणाम दिसला पाहिजे असे आतून वाटत असते. आपले नाही तर नाही, किमान, समाजात तरी फरक पडावा आणि पडेल असेल असे वाटत असते! पण ते जेव्हां घडत नाही, तेव्हां विश्वास डळमळू लागतो!

पण म्हणूनच आमच्या कल्याणासाठी सद्गुरुनी हे सांगितले आहे!
खोलात जाऊन नीट विचार केला तर हळूहळू लक्षात येते की; आमच्या सद्गुरुंचाच अनुग्रह आम्हाला का आणि कसा मिळाला, विशिष्ट देशातच आणि विशिष्ट आई-वडिलांच्या पोटीच आमचा जन्म का आणि कसा झाला, काही विशिष्ट व्यक्तीच आमच्या कुटुंबीय का आणि कश्या झाल्या; अश्या अनेक बाबींची कारणे दिसत नाहीत! भिंतीच्या पलिकडे काय चाललेय हे “दिसत” नाही! समोरच्या व्यक्तीच्या मनातले “दिसत” नाही! एवढे कशाला, आमच्या स्वत:च्या शरीराच्या आणि मनाच्या कोनाकोपऱ्यात केव्हां केव्हां, काय काय घडले आता काय चाललेय आणि पुढच्या क्षणी काय होणार हे देखील आम्हाला “दिसत” नाही! शिवाय हे का घडले, कसे घडले किंवा का होणार आणि कसे होणार ह्यातले काहीही दिसत नाही!

मग आम्ही “आंधळे”च नव्हे काय?

आता आमच्याकडून घडणाऱ्या नामस्मरणाचा विचार करू! आपल्या नामस्मरणामध्ये; क्षणोक्षणी इतर विचार, इच्छा, आशा, निराशा, मत्सर, द्वेष, राग, लोभ, चिंता, तिरस्कार, काळजी, खिन्नता इत्यादी कोणत्या भावना, किती तीव्रपणे उत्पन्न होतात, कोणत्या वासना उत्पन्न होतात आणि कोणत्या थरातून उद्भवतात, हे सारे; आम्हाला दिसते का? नाही! आमची जपसंख्या मोजताना आणि नोंदताना आम्ही हे सारे हिशेबात घेऊ शकतो का? नाही!

मग आम्ही “आंधळे”च नव्हे काय?

साहजिकच, आमचे नामस्मरण किती झाले आणि आमचे मन किती शुद्ध झाले हे आम्हाला कळू शकते का? नाही! मग, “आमचे नामस्मरण एवढे झाले तरीआम्हाला अजून अनुभव कसा नाही?” असे म्हणणे योग्य होईल का? अर्थातच नाही ना?

म्हणूनच आम्ही सद्गुरूंची वरील शिकवण अत्यंत नम्रपणे आणि सर्वस्व झोकून देऊन आचरणात आणण्याचा जीवापाड प्रयत्न नको का करायला?

१. आपण कसे वागावे डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर

श्री. सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य गोंदवलेकर महाराज म्हणतात, “संत सांगतात तसे आपण वागावे. ते वागतात तसे नये वागू!”

संत किंवा आपले सद्गुरू जसे वागताना दिसतात, त्याच्या कितीतरी वेगळे आणि विलक्षण आणि आपल्या कल्पनेच्या अतीत असे त्यांचे अंतरंग असतात आणि ते असल्याशिवाय तसे वागणे म्हणजे वाघाचे कातडे पांघरून वाघाप्रमाणे मिरवणे! अर्थात त्यामुळे फजितीच फजिती होऊ शकते!

आपण कसे असावे आणि कसे वागावे ह्याबद्दल अनेक मते आहेत. आपल्यालाही; पुस्तके, नियतकालिके वा वृत्तपत्रे वाचून; चित्रपट, नाटके पाहून; कीर्तने, निरुपणे आणि कथा ऐकून आणि आजूबाजूला पाहून अनेकदा अनेक विचार आणि उर्मि येतात.

पण कसेही होण्याचा किंवा कसेही वागण्याचा प्रयत्न केला किंवा आपण कसेही झालो आणि कसेही वागलो तरी ते वेषांतर केल्याप्रमाणे केवळ बाह्यस्वरूप बदलणे असल्यामुळे आपले समाधान होत नाही!

फक्त आपल्या सद्गुरुना म्हणजेच आपल्या अंतरात्म्याला जे आवडते, तसे होण्याचे वा वागण्याचे प्रयत्नच आपल्याला समाधानाच्या मार्गावर नेतात! त्यामुळे तेच श्रेयस्कर आहेत! म्हणूनच संत म्हणजेच आपले सद्गुरू सांगतात तसे वागावे. ते वागतात तसे नये वागू हे अक्षरश: खरे आहे!

पण असे प्रयत्न करायचे म्हणजे काय?

सर्व मते आणि मतांतरे बाजूला ठेवून; त्यांनी सांगितल्याप्रमाणे नामस्मरण सुरु करणे, करीत राहणे, ते वाढवण्याचा प्रयत्न करणे; आणि दरम्यान; आपल्याला कळलेली आणि अनुभवाला आलेली नामस्मरणाची महती इतराना सांगण्याचा प्रयत्न करणे; हेच ते प्रयत्न! ह्या प्रयत्नांनीच आपले अधिकाधिक समाधान होत जाते आणि त्या अनुरोधाने आपले बाह्य स्वरूप आकाराला येते आणि आपली व्यवहारातील वागणूक देखील आपोआपच योग्य प्रकारे विकसित होते!

भक्ती आणि नामस्मरण: डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर
भक्ती म्हणजे अस्सल आणि सर्वोत्तम आरोग्य! जीवाच्या पूर्णतेची, उत्कट, निस्वार्थी विश्वकल्याणकारी आणि अजरामर अवस्था म्हणजे भक्ती. वैयाक्तिक, मर्यादित आणि संकुचित भ्रम गळून जाण्याची अवस्था म्हणजे भक्ती. भेदभाव, पक्षपातीपणा, पूर्वग्रह, द्वेष, सूडबुद्धी, भीती, काळजी, हाव, अपेक्षा विरघळून जाण्याची अवस्था म्हणजे भक्ती. प्रतिक्षणी सद्भावना संप्रेरित करणारी जीवाची अवस्था म्हणजे भक्ती. भक्ताची निव्वळ उपस्थिती देखील आपल्याला सच्चिदानंदाकडे खेचून घेते.
म्हणूनच परमात्मस्वरूप सद्गुरुंच्या परम कृपेने आपण सर्वजण उथळ आणि संकुचित अस्तित्वातून प्रगत होत, भक्तिमार्गाला लागतो! सद्गुरुकृपेनेच जीवनात घडलेली आणि घडत जाणारी प्रत्येक बाब शरणागतीमध्ये आणि भक्तीमध्ये परिणत होऊ लागते. अश्या तऱ्हेने हळूहळू नामात रंगण्याचा म्हणजेच भक्तीचा अल्पसा देखील अनुभव येणे ही सद्गुरूंची परम कृपाच होय!
म्हणूनच “तुम्ही नुसते नाम घ्या; बाकीचे सर्व मी करतो” हे सद्गुरू ब्रह्मचैतन्य श्री गोंदवलेकर महाराजांचे वाक्य सतत आठवत राहून, जमेल तेवढे आणि जमेल तसे नामस्मरण चिकाटीने करीत राहणे आणि आपल्याला समजलेले व्यक्त करत जाणे ह्यालाच आपण आपल्या जीवनात सर्वोच्च प्राधान्य द्यायला हवे!
श्रीराम समर्थ!